بازخوانی تاریخ یک دهه استارت‌آپ در ایران در گفت‌وگو با صاحب‌نظران
رصد مقالات بین‌المللی نشان می‌دهد که واژه «استارت‌آپ» برای اولین‌بار در اواخر دهه ۱۹۷۰ میلادی در حوزه کسب‌وکار به کار رفته فراگیر شده است. درحالی‌که این واژه در غرب قدمتی ۴۵ساله دارد اما اولین متون مکتوب فارسی در مورد استارت‌آپ که در اینترنت پیدا می‌شود مربوط به اوایل سال‌های ۱۳۹۰ و ۹۱ شمسی است؛ به‌عبارتی عمر این پدیده در ایران به سختی به ۱۲ یا ۱۳ سال می‌رسد.
استارت‌آپ وقتی به ایران آمد که با بیش از سی سال سن، موجودی بالغ محسوب می‌شد، درست مانند شمار زیادی از پدیده‌ها که دوران کودکی خود را در غرب سپری می‌کردند و پس از بالغ‌شدن به ایران راه می‌یافتند. برخورد جامعه نخبگانی ما با استارت‌آپ ماهیتی دوگانه و هیجانی داشت. عده‌ای آن را یک هدیه و موهبت غرب متمدن برای نجات کشور و رشد جهشی آن می‌دانستند و آن را راه میان‌بر توسعه خواندند و طیف دیگری آن را سلاحی نهفته در یک تحفه پنداشتند که به‌قصد نابودی ما طراحی و فرستاده شده بود و استارت‌آپ را اسم رمز نفوذ نامیدند. تقابل بین این دو نگاه به‌قدری جدی شد که در دوره‌ای موافقت یا مخالفت با استارت‌آپ به‌عنوان یک شاخص مرزبندی بین جریان‌های سیاسی و حتی اعتقادی مطرح شد.
ورود این پدیده در دهه نود که از جنبه‌های مختلف، دهه پرچالشی برای کشور بود بر هیجانات این فضا افزود. در این جّو هیجانی، هم آن‌ها که هنرشان فروش واژه‌های فرنگی جدید بود بازارشان رونق یافت و هم آن‌ها که کاسبیشان از درست‌کردن تهدید بود به نان‌ونوایی رسیدند. از طرفی سیل واژه‌های جدید بود که در این زیست‌بوم تولید می‌شد و عده‌ای به کمک آن‌ها یا از نهادهای دولتی و حاکمیتی حمایت و سرمایه می‌گرفتند یا با تدریس و مشاوره به جوانان و شرکت‌های نوپا برای خودشان کسب اعتبار و درآمد می‌کردند. این سال‌ها، زمان رشد انفجارِی دوره‌های شتاب‌دهی، مسابقات استارت‌آپی، رویدادهای مختلف، انواع مدل‌های کسب‌وکارهای نوین، الگوهای سرمایه‌گذاری و سرمایه‌پذیری و نمونه‌های موفق خارجی و داخلی بود. در طرف مقابل هم هرروز یک سند جدید در اثبات این‌که این رویدادها، دوره‌ها، شرکت‌ها و مجریان و مالکانشان تهدیدی برای امنیت، فرهنگ و نخبگان کشور هستند، رو می‌شد و عده‌ای هم برای گزارش‌نویسی و مستندسازی در مقابل این جریان یا راه‌انداختن الگوی بومی و درست آن منابع و حمایت می‌گرفتند.
موضوع دیگری که به هیجان پیش‌آمده دامن می‌زد رقابت این دو گروه برای اثبات درستی حرف‌ها و موفقیت الگوها و فعالیت‌هایشان بود. در این شرایط آشفته امکان نگاه واقع‌بینانه و درست به این طبیعتا پدیده وجود نداشت و به هر نظری در تایید، رد یا نقد استارت‌آپ‌ها برچسبی می‌خورد که باعث مواجهه سوگیرانه با آن می‌شد.
به هر تقدیر این دوره هیجانی با ازدست‌رفتن تازگی موضوع ِفروش جنس نوبرانه، خسته‌شدن برخی و کم‌شدن رونق بازاِر بازیگران، رکود در سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در دو سه سال پایانی دهه نود، شیوع بیماری کرونا و تغییر دولت گذشت. امروز بعد از فروکش‌کردن هیجانات گذشته بهتر می‌توان با این پدیده مواجه شد، ماهیت آن را درست فهمید، فرصت‌ها و تهدیدات واقعی آن را شناخت و نسبت سیاست‌های کشور را با آن تنظیم کرد.
خانه اندیشه‌ورزان در شماره نخست فصلنامه «مسئله»، ضمن بازخوانی نظرات و موضع‌گیری‌های فعالان و مسئولان مرتبط با این حوزه در دهه گذشته، نگاهی به دیدگاه‌های مختلف به استارت‌آپ داشته و برداشت‌ها و تعاریف موجود از دید اندیشه‌ورزان و تصمیم‌گیران را مرور کرده است.
در این پرونده می‌خوانید:
- اقتصاد مبتنی بر خطرپذیری (vc-backed)بررسی موضوع دانش بنیانی و معضلات آن از نگاه متولیان و دست‌اندرکاران آن در کشور
- سوار بر موجواکاوی موج اول شکل گیری زیست بوم استارتاپی ایران و آسیب شناسی آن از نگاه برخی از فعالان و بازیگران اصلی
- چند قدمیشنیدن حقایقی از زبان بنیان گذاران استارتاپ های نام آشنا در ایران
- زنان از زبان زنانبررسی نقش زنان در زیست بوم استارتاپی ایران و چالش های حضورشان
- دانشگاهبررسی نقش دانشگاه ها در جریان شکل گیری زیست بوم استارتاپی ایران
- رمز نفوذ!مروری بر نفوذ استارتاپی در کشور!
- تالار شیشه اینگاهی به مسئله مهم ورود شرکت های استارتاپی به بورس
- تحولنگاهی به کنش ایران در مواجهه با انقلاب صنعتی چهارم، تحول دیجیتال و معضل فیلترینگ
- برکات استارتاپیاشاره به دستاوردها و توفیقات استارتاپ ها و شرکت های دانش بنیان در کشور
- پایان بندینگاهی به آینده زیست بوم استارتاپی در ایران
با آثار و گفتاری از:
سورنا ستاری، محمدصادق خیاطیان، مهدی صفاری نیا، محمدجواد احمدپور، مهدی دیداری، رضا زرنوخی، روح اله ابوجعفری، پرویز کرمی، علینقی مشایخی، سعید رحمانی، سعید موسوی، محمدجواد احمدپور، سینا حسنعلی زاده، محمدجواد آذری جهرمی، شهاب جوانمردی، سیدمحمدحسین حمیدی، محمدرضا فرحی، مهدی محمدپور، محمدرضا ازلی، رضا جوکار، محمد فرجود، امیر رودی، علی تهرانی نصر، محمود کریمی، فریدون کورنگی، احسان تکلو، ناصر غانم زاده، یحیی نوریان، میلاد منشی پور محمد عظیمی، مجید حسینی نژاد، حسام آرمندهی، محمدجواد شکوری راد، محمدرضا آقایا، محسن غفاری، حامد حافظی، مهدی انجیدنی، حکمیه فریزاده، زینب حمیدزاده، آرزو خسروی، مشکات اسدی، تبسم لطیفی، آسیه حاتمی، نازنین دانشور، مجید دهبیدی پور، جواد درویش، زهرا طباخی، محمدمهدی رامندی، علی ناظمی، امیر هامونی، امیر ناظمی، علی زواشکیانی، محمدحسین سجادی نیری، روح اله هنرور، مهدی صفری، آرش برهمند، وحید شامخی، اکبر هاشمی، صابر میرزایی و رضا کلانتری نژاد.
