مجید سلیمانی؛ هیئت علمی گروه ارتباطات دانشگاه تهران
در ادامه دکتر مجید سلیمانی؛ هیئت علمی گروه ارتباطات دانشگاه تهران به انجام پروژه‌ای درباره رسانه‌های دیداری با تاکید بر اینستاگرام اشاره کرد. در این پروژه سه فاز تعریف شد: فاز اول: تعیین اولویت‌ها، فاز دوم: مطالعات توصیفی و اکتشافی، فاز سوم: گزارش‌های سیاستی.
سلیمانی اشاره کرد ۵ پژوهشی که امروز ارائه خواهد شد ذیل فاز سوم این پژوهش بوده است. در فاز اول مطالعات مقدماتی انجام شد که اساسا با چه چیزی مواجه هستیم. وی ادامه داد: وضعیت شبکه‌های اجتماعی و اتمسفری که در حال حاضر وجود دارد ذیل منطق فرهنگ سرمایه داری متاخر یا نئولیبرالیسم، قابل درک است. اینکه در حال حاضر نظام سرمایه داری چه نقشی در مصرف رسانه‌ای مخاطبین دارد را از این موضوع می‌توان برداشت کرد. محصول رسانه‌ای که تبدیل به یک محصول سرمایه دارانه می‌شود و انتقال از رسانه‌های جمعی به رسانه‌های اجتماعی را از این اتمسفر فرهنگی برداشت کرد. یعنی زمانی که مخاطبان به کاربران تبدیل می‌شوند؛ کاربرانی که خود در تولید محتوا نقش به خصوصی دارند.
سلیمانی افزود: رسانه‌های اجتماعی نتوانست از ظرفیت مخاطبین به خوبی استفاده کند و این وب ۲ بود که تعامل و نقش مخاطب را برجسته کرد. در مطالعاتی که انجام داده شد، سه بعد جای بحث دارد: متن و محتوای تولید شده، تحلیل مخاطبین و سیاست و سازمان.
سلیمانی در رابطه با این سه عامل گفت: ما در بعد تولید محتوا پژوهش‌های کیفی انجام دادیم و دو پژوهش کمی نیز در تحلیل مخاطبان انجام شد. در تولید محتوا و مخاطبین تغییرات زیادی ایجاد شده است. همانطور که مخاطبین تبدیل به کاربران شده‌اند، محتوا نیز دستخوش تغییراتی شده است. ابتدا رسانه‌های اجتماعی که محدود به کامپیوتر و رایانه بود تولید محتوا مبتنی بر متن انجام می‌شد و افراد کمی را درگیر می‌کرد. ورود اینستاگرام و تولید محتوای آسان تصویری این تولیدات را تغییر داد. این تغییر، مخاطبان زیادی را دربرگرفته است.
نکته بعدی که دکتر سلیمانی درباره تحلیل متن اشاره کرد، درک همگرایی رسانه‌ای و ارتباطاتی بود. همگرایی رسانه‌ای به معنای ارائه همزمان محتواهای متنی، تصویری و… است. همگرایی ارتباطاتی یعنی زمانی که ارتباط رسانه‌ای با ارتباطات فردی و میان فردی عجین شده باشد. زمانی که تبلیغی که در این فضا پخش شود این عناصر را با هم همراه خواهد کرد.
شایان ذکر است که ایشان در بعد تحلیل سیاست و سازمان، اقتصاد سیاسی را مطرح کرد که باید به آن توجه کرد. نکته بعدی که دکتر سلیمانی به آن تاکید داشت، اهمیت کلان داده‌ها است که در بعد سیاست‌گذاری نقش مهمی دارد. سلطه کلان داده‌ها منجر به افول حاکمیت‌های ملی شده و حاکمیت شرکتی را ایجاد کرده است.
وی افزود؛ در تحلیل کاربران، انتقال از عصر مخاطبان رسانه‌های جمعی به مخاطبین رسانه‌های اجتماعی، حائز اهمیت است. گونه‌شناسی کاربران و مخاطبان اهمیت فراوانی دارد. همچنین کاربران مشهور و سلبریتی‌ها دریچه‌ای را به روی ما در این فضا باز خواهد کرد.
در پایان ایشان پیشنهادهایی را در پژوهش، شناسایی جریان‌های گفتمانی و هویت بخش در اینستاگرام و افزایش و ارتقای سواد رسانه‌ای اعلام کرد.
مهدی شهبازی؛ پژوهشکده دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
مهدی شهبازی در ابتدا به مطالعات طولی انجام شده در حوزه ارزش‌ها و نگرش‌ها پرداخت، این حوزه در فضای مجازی و مصرف رسانه‌ای را شامل خواهد شد. به گفته وی این مطالعات می‌تواند نقطه عطفی در کشف داده‌ها و اطلاعات اولیه در فضای مجازی به خصوص در اینستاگرام باشد. این داده‌ها در تحلیل رفتار مخاطبین، مصرف تصویری مخاطبین و… به کار می‌رود. شهبازی اشاره کرد؛ اینستاگرام در جهان و به ویژه در ایران دارای ویژگی‌های متفاوتی است از جمله: کاربران متفاوت، جذابیت تصویری، فضای گفتمانی و تحلیلی، عدم فیلترینگ مردم به راحتی.
این تحقیق به روش کمی و با روش گردآوری پرسشنامه و جامعه آماری کل ایران انجام شده است. در این پژوهش از ۴۰۰ کاربر از تهران و ۶۰۰ کاربر از بقیه استان‌ها با قومیت‌های مختلف انتخاب شدند. متغیرهای مهمی مانند جنسیت، سن، قومیت و نسل‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفت. نسل z تحت تاثیر فضای مجازی، نسل Y درگیر رسانه‌های شنیداری و نسل x با رسانه‌های چاپی عجین شده‌اند.
شهبازی افزود؛ مطالعات حاضر سه بخش دارد: کاربران، گونه‌شناسی و تحلیل کمی مخاطبان با هدف بررسی مصرف رسانه‌ای، طبقه اجتماعی، شغل و موارد دیگر. در این پژوهش گونه شناسی رسانه‌های جدید، رویکرد گذر از مخاطب به کاربر و رویکرد نسل‌های رسانه‌ای بررسی شده است.
شهبازی گفت: با توجه به نتایج تحقیق میانگین استفاده از شبکه‌های اجتماعی ۱۳۹ دقیقه در روز است. ۲۰ درصد از کاربران بیشتر از ۴ ساعت از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. تفاوت چندانی بین کاربران مرد و زن وجود ندارد. با افزایش سن میزان استفاده شبکه‌های مجازی کمتر می‌شود. مخاطبان مجرد بیشتر از مخاطبان متاهل از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. همچنین تحصیلات نقش موثری در استفاده این شبکهها ندارد. نسل z نسبت به بقیه نسل‌ها از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. همچنین قوم لر بیشتر از بقیه قوم‌ها از شبکهها استفاده دارند. ساکنین در شهرستان، آمار استفاده بیشتری از تهرانی‌ها داشته و افزایش طبقه اجتماعی میزان استفاده از اینستاگرام را افزایش می‌دهد.
وی افزود؛ نتیجه تحقیق بعدی مربوط به اینستاگرام در بین شبکه‌های اجتماعی است، میزان استفاده افراد از اینستاگرام ۱۰۴ دقیقه در روز است. یک سوم کاربران شبکه‌های اجتماعی بیش از ۳ سال است که از اینستاگرام استفاده می‌کنند. ۴۵ درصد از کاربران فعالیت منفعلانه و ۳۵درصد کنشکر در فضای اینستاگرام هستند.
مهمترین انگیزه از اینستاگرام برقراری ارتباطات و مطلع شدن از احوال دوستان و آشنایان است.
انواع کاربران: نوع اول کاربران کسانی هستند که از اینستاگرام به عنوان ابزاری برای تبلیغ شغل خود استفاده می‌کنند. دسته دیگر کاربران تعاملگرا هستند که به دوگروه ارتباط‌گرا اجتماعی و رابطه‌ساز تقسیم می‌شوند. کاربران اطلاع‌یاب به دنبال کسب اطلاعات اجتماعی و سیاسی هستند. کاربران انتقادی، افشاگر، پرسه‌زن، تخصص‌گرا، کنجکاو و مسئولیت‌گرا از جمله کاربران دیگر موجود در اینستاگرام هستند. همچنین افراد به طور میانگین ۳۰هزار تومان صرف بسته اینترنتی در ماه می‌کنند.
در ادامه اقای شهبازی پیشنهاد تشکیل اورژانس مجازی و ارائه خدمات به آسیب‌دیدگان در شبکه‌های اجتماعی مثل مشاوره، مددکاری و روانشناسی را اشاره کرد.
وی اشاره کرد: وفاداری بین مخاطبین و اینستاگرام ایجاد شده است و کوچ کردن افراد از این شبکه بسیار سخت است و سیاستگذاران باید به این موضوع توجه داشته باشد.
همچنین ایشان از فرصت‌های شغلی ایجاد شده نیز نام برد و وجود گواهی آموزشی مجازی برای هر کدام از کابران که به صورت تخصصی فعالیت می‌کنند را لازم دانست.
به گفته شهبازی در بخش دوم تحقیق به بررسی سلبریتی‌ها پرداخته شد. یک سوم افراد به صفحه شخصی سلبریتی‌ها مراجعه کرده و ۲۰ درصد از آن‌ها بازدید بالایی از این صفحات دارند. فارس‌ها و لرها بیشتر از قومیت‌های دیگر به صفحات سلبریتی‌ها مراجعه می‌کنند. ۳۵ درصد کاربران صفحات سلبریتی‌های بازیگر، ۳۲ درصد خواننده، و بقیه افراد ورزشکاران و ۷ درصد سلبریتی‌های مذهبی را دنبال می‌کنند.
در پایان ایشان پیشنهادات این تحقیق را نیز بدین صورت ارائه کرد: ایجاد کارگروه سلبریتی‌ها و استفاده از سلبریتی‌ها برای تبلیغات داخلی.
محمدحسن یادگاری؛ پژوهشگر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی
محمدحسن یادگاری به تحلیل نقش برندها در زمینه‌های مد، فرهنگ و سبک زندگی پرداخت. در این پژوهش برندها، کالاها و افراد تاثیرگذار شناسایی و شیوه‌های برجسته سازی احصا شد. یکی از اصلی‌ترین مباحث، اقتصاد توجه و اقتصاد نمایشی است یعنی افراد هرچه بیشتر دیده شوند، پول بیشتری را بدست می‌آورند. جامعه نمایشی نیز به این معنا که کارکردهای یک رویداد کمتر دیده شده و آیین‌ها بیشتر جلوه خواهد کرد؛ مثل بانکداری اسلامی. این جامعه نمایشی می‌تواند در بستری مثل اینستاگرام آشکار شود، یعنی مصرف در اینستاگرام به معنای استفاده نیست بلکه فقط انرژی و زمان خود را برای دیدن این نمایش می‌کند.
یادگاری در ادامه به تمایز سلبریتی و خرده سلبریتی پرداخت. وابستگی به رسانه‌های رسمی می‌تواند سلبریتی‌ها را ایجاد کند. خرده سلبریتی‌ها نیز از شبکه‌های اجتماعی آغاز به کار کردند.
در ادامه افزود؛ در تحقیقات انجام شده بر روی فعالیت سلبریتی‌ها نهایتا ۲۱ کد در ۴ محور استخراج شد. محور اول بازاریابی مشارکت (تخفیفات و کمپین‌ها)، محور دوم؛ داستان‌گویی پویا (سفر رفتن، شرکت در رخداد، سرگرمی و…)، محور سوم؛ بازاریابی محتوا (رویکرد آموزشی) و محور چهارم؛ بستر زیبایی شناسی (چیدمان سفره، آرایشگری، مد، عکاسی، تدوین و تصویرسازی، ورزش و سلامت، رستوران و…) بود. در ادامه به فرضیه اینستاگرام به عنوان رسانه زنانه نیز پرداخته شد که به گفته ایشان این فرضیه به تحقیقات زیادی نیاز دارد.
به گفته وی یکی از نتایج این تحقیق بازنمایی شی‌واره و جنسی بود. این نیز خود تمایز زنانه و جلوه‌گری و استفاده از زن به عنوان ابزار جنسی و تبلیغاتی به شمار می‌رفت. این نکته نشان از فرهنگ مردسالارانه در این بستر را نشان می‌دهد.
در پایان پیشنهادات این پژوهش از زبان وی بدین شرح بود؛ پروش فکری، گفتمان سازی در جهت تصحیح در رویکردها در بین اقشار مختلف، ارتقای فضای مجازی، تشویق در ایجاد سلبریتی هلال احمر، سلبریتی علمی و متناسب با نیازهای جامعه.
در پایان آقای روزبهانی نسبت به پیشنهادات انتقاداتی وارد کرد و آن‌ها را جدای از خود تحقیقات دانست و سنخیتی با خود پژوهش‌ها ندارد. نکته بعدی که ایشان اشاره کرد پذیرش فهم از سلبریتی است که آیا می‌توان سلبریتی را پذیرفت؟ همچنین در بخش تولید محتوا این چالش مطرح شد که آیا بستر اینستاگرام می‌تواند بستر مناسبی برای تولید محتوا باشد؟
