ساختار نهادی و الگوی مدیریت سرمایه انسانی در دیپلماسی اقتصادی

تا به اینجای نشست در رابطه با نباید‌های حوزه اقتصادی گفته شد. در دور دوم صحبت‌ها به این موضوع اشاره شد که باید چه کنیم.

ابوالفضل زهره‌ وند

قبلا فرمانده اقتصادی داشته‌ایم. جهانگیری رئیس ستاد اقتصاد ملی بود اما چه چیزی از این ستاد درآمد؟ هیچ. باز هم نهادی تاسیس کنیم هیچ اتفاقی نخواهد افتاد. ابتدا باید در حوزه معرفتی این موضوع را حل کنیم. متاسفانه ما بعد از انقلاب، اقتصاد را جزو موضوعات منفی شناختیم. به اقتصاد بی توجهی کردیم و فقط خواستیم به آرمان‌ها برسیم. 

در آخرین نظریه‌هایی که ارائه شد، نردبان توسعه کنار گذاشته شد. دیگر کسی توسعه پیدا نمی‌کند. در ضمن مگر قرار است با توسعه به کجا برویم. سرعت ماشین تا چه اندازه باید افزایش پیدا کند.

الان مقوله «عدم قطعیت» در حوزه اقتصاد و روابط بین الملل بسیار حائز اهمیت است. الان کسی نمی‌داند که جهان ۲۰ سال بعد چه شرایطی دارد. به طور مثال آمریکا که از ابتدا شیطان نبوده. در قرآن نیز این مقوله وجود دارد که هیچ کسی نمی‌داند که فردا چگونه خواهد بود. 

کرونا این نابرابری‌ها را به خوبی نشان داد. توزیع ثروت اولین اصل است در قرآن نیز گفته شد «اقامه قسط و عدل». اینکه گفته می‌شود افزایش تولید درست نیست. نمونه‌اش بنگلادش که ۲۵ میلیارد دلار در سال پوشاک تولید می‌کند اما حقوق یک کارگر بنگلادشی ۱ دلار است. 

آمارها می‌گویند که جمعیت از ۷ به ۱۵ میلیارد نفر می‌رسد. زمین ظرفیت این تعداد جمعیت را ندارد. انسان به دنبال سکونت در کره دیگری است که فعلا به نتیجه نرسیده است. عده‌ای معتقد هستند که باید از ۷ میلیارد نفر جمعیت حال حاضر ۳ میلیارد نفر از ضعیف‌ها از بین برود تا جمعیت به تعادل برسد. در برخی از کشورها حق خودکشی به افراد داده شده است.

ما باید در ابتدا بررسی کنیم که اقتصاد در تفکر یا پارادایم ولایی یعنی چه. انقلاب به وجود آمده که طرحی نو داشته باشد. ما نمی‌توانیم به مانند کشورهای دیگر عمل کنیم. به هیچ عنوان ما نمی‌توانیم مانند چین زندگی کنیم. در چین خانه‌های کوچک، سرویس‌های بهداشتی مشترک وجود دارد و همین مردم صبح‌ها کراوات زده به کار سنگین خود می‌روند. جوان ایرانی این را تحمل نمی‌کند و قطعا اعتراض خواهد کرد. 

در ابتدا باید بررسی کنیم که نسبت‌مان با اقتصاد چگونه است. تا زمانی که این مسئله حل نشود دیپلماسی اقتصادی ویرانه است. 

حتی الگوی جمعیتی ما نیز بر مبنای پارادایم تفکری نیست. از مردم بپرسید که دوست دارند در سوئیس باشند با جمعیت پیر و کم یا در پاکستان با جمعیت زیاد. در اکثر اوقات می‌گویند که می‌خواهند در سوئیس با جمعیت کم باشند و حتی بچه نداشته باشند. 

اقتصاد کالبد روح جمعی است. یعنی اگر قرار است که دیگران روح ما را ببیند باید در اقتصاد مشاهده کنند. همان‌گونه که روح بدون جسم معنایی ندارد بنابراین آرمان‌های ما نیز تخیل خواهند بود مگر با اقتصاد. 

در تفکر ناب اسلامی گفته شده که باید به سمت بی‌دولتی حرکت شود. این خود مردم هستند که دولت را شکل می‌دهند. ما باید انسان‌ها را خویش فرما بکنیم. وقتی فردی فضایی نداشته باشد ناچار به حرکت می‌شود. اگر بی‌دولتی را در تصمیمات‌مان دخیل ندانیم وضعیت همین می‌شود که یک عده ثروت بسیار زیاد دارند و عده دیگر در آشغال‌ها به دنبال غذا می‌گردند. 

مشکل اصلی این‌جاست که اقتصاد هیچ‌جایی در تصمیم آقایان ندارد. وقتی اقتصاد وارد تصمیمات شد دیپلماسی نیز راه می‌افتد. 

رویای مشترک جامعه را باید شکل می‌دادیم. بدون رویا به جایی نخواهیم رسید. این رویا باید به نحوی باشد که از پایین‌ترین تا بالاترین فرد، آینده خودش را ببیند. 

تا زمانی که اقتصاد ملی روشن نشود دیپلماسی معنا نخواهد داشت. 

حکمرانی یک امر مستمر است، بالا و پایین دارد اما باید بدانیم که کجا می‌رود. من با تمامی دولت‌ها کار کرده‌ام از دولت‌ هاشمی تا دولت احمدی نژاد، همه گفتند که ما نه به دولت‌های پیشین گفتیم. آقای روحانی نیز که هشت سال کشور را شخم زده و نابود کرده می‌گوید که من هشت سال آواربرداری کردم. برای همین است که بدنه اجتماعی در حال بریدن از دولت‌ است. 

محمدرضا مودودی

اصطلاح «اختراع دوباره یک چرخ نباید انجام شود» ما همگی این اصطلاح را می‌دانیم. اما همه معتقدیم که وقتی مسئولیتی گرفتیم باید چرخ را دوباره اختراع کنیم. 

به نظرم اگر بپذیریم که اقتصاد یک علم است. مانند علم پزشکی که با خیال راحت واکسن تزریق می‌کنیم. البته این نکته را نیز باید مدنظر قرار دهیم که اندیشکده‌های ما نیز ضعیف عمل کرده‌اند.

الان با این چالش روبرو هستیم که چه کسی باید الگوی اقتصادی را ترسیم کند. ترسیم این الگو نیازمند یک تیم است که یکبار برای همیشه در دولت خانه تکانی کند. در ضمن این تیم باید مسلط به دانش روز دنیا باشد.

اواخر دهه ۷۰ در جلسه‌ای از مدیران شهری دعوت شده بودم. در این جلسه قرار بود که در یکی از شهرهای مرزی، منطقه ویژه تاسیس شود. هر کدام از مدیران با نظرات متفاوت می‌گفتند که منطقه ویژه به چه صورت ساخته شود. در آخر مدیر گمرک گفت که برویم از مناطق ویژه دیگر بازدید کنیم. من به مدیران گفتم که بیایید به خط تولید ایران‌خوردو برویم. وقتی که خط تولید تمام شود شما می‌گویید که چه خط تولید خوبی است و چه تکنولوژی‌هایی دارد. اما اگر به جای شما مدیران شهرداری، مدیران شرکت تویوتا از همین خط تولید بازدید کنند حداقل ۵۰ ایراد می‌گیرند. پس به جای اینکه خودتان از منطقه ویژه بازدید کنید از متخصصان بخواهید این کار را بکنند. 

سال‌های پیش از دانشگاه هاروارد به ایران آمدند و ۶ ماه روی اقتصاد کشور تحقیق کردند. در آخر اعلام عجز و ناتوانی کردند که یک الگوی اقتصادی به ایران بدهند. دهه ۴۰ و ۵۰ نیز گروهی فرانسوی به ایران آمدند و آزمایشی انجام دادند و مناطق مستعد اقتصادی ایران را شناسایی کردند. در حال حاضر بسیاری از اتفاقات خوب برآمده از همان آمایش است. 

اگر ما اقتصاد را علم بدانیم باید متخصصانی از خارج ایران بیاوریم تا دولت را خانه تکانی بکنند. 

توسعه اقتصادی این است که محصولاتمان در بازارهای بین‌المللی به فروش برسد. برای فروش بیشتر و تصاحب بازار نیز باید قیمت پایین‌تر و کیفیت بالاتری داشته باشد.

مگر می‌شود محصولی تولید شود که رقابت‌ پذیر باشد اما زیرساخت‌هایش رقابتی نباشد. بانک‌های ما باید با بانک‌های بین‌المللی رقابت بکنند. 

براساس آمارها از بین ۵۰هزار واحد صنعتی کوچک و متوسط، کمتر از ۱۰۰۰ تا تجارت بین‌المللی می‌کنند. کدام نهاد موظف است که این صنایع را برای تجارت آماده کند. 

چند وقت پیش گفته شد که واردات کالای کره‌ای ممنوع. دنیا نمی‌پذیرد که کشوری بگوید واردات ممنوع اما می‌خواهم صادرات کند. این حرف از لحاظ آرمان‌گرایانه خوب است اما در واقعیت قابل قبول نیست. 

ابوالفضل زهره‌ وند

تا زمانی که سود دو رقمی در کشور داریم، اقتصاد راه نمی‌افتد. نرخ بهره در ایتالیا که مهد مافیای دنیاست نهایتا ۱.۵تا ۲ درصد است. 

ما در بحث اقتصاد ملی باید تصمیم بگیرم. ما نه می‌توانیم کاپیتالیسم باشیم و نه سوسیالیستی. ما باید مدل اقتصادی که در قرآن آمده را اجرا کنیم و دقیقا دنیا همین مدل را می‌خواهد. این مدل نیازمند مرکزی است که از دولت نباشد تا تصمیم مناسبی برای کل کشور بگیرد.