دکتر مرتضوی مدیر اندیشگاه عمران‌بان در ابتدای نشست سمت و سوی جلسه را مشخص کرد و گفت:
در این جلسه ما در رابطه با مسکن صحبت می‌کنیم که یکی از مسائل مهم مردم است. هر کدام از دولت‌های پیشین با مقوله مسکن به نحوی متفاوت برخورد کردند. برخی از دولت‌ها مسکن را در راستای دیگر مسائل توسعه‌ای و عمرانی کشور پیگیری کردند. بعضی از دولت‌های دیگر نیز مسکن را به صورت رویکرد خاص و به صورت یک ابرپروژه دانستند. دولت آقای احمدی نژاد نسبت به مسکن این رویکرد را داشت. دولت جدید نیز می‌خواهد که به صورت متمرکزتر به مسکن توجه داشته باشد. یکی از تجربه‌های قبلی برای رفع نیاز مردم به مسکن، انبوه‌سازی بود نمونه‌اش مسکن مهر.
موضوع مهم دیگر، بافت‌های فرسوده است. در برنامه توسعه کشور لحاظ شده که سالانه ۱۰ درصد از بافت‌های فرسوده باید حل شوند. اگر نگاه کارشناسانه شهرسازی به این انبوه‌سازی‌ها نباشد، مشکل‌های زیادی ایجاد می‌شود. حل این معضلات نیز به راحتی نخواهند بود. اگر نگاه کارشناسانه وجود داشته باشد همزمان با ساخت، مسئله‌های دیگر مانند ایمن‌سازی نیز حل می‌شود.
مهندس آرمان خالقی عضو هیات مدیره و قائم مقام دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت
مسکن همواره دغدغه حکومت بوده چه پیش از انقلاب و چه بعد از انقلاب. نهادها و سازمان‌های موازی نیز به وجود آمدند تا این مسئله را حل کنند. بنیاد مسکن ایجاد شد، سازمان‌های دیگر مانند جهاد سازندگی، بنیاد مستضعفان، کمیته امداد و … به این حوزه ورود کردند. ما نتوانسته‌ایم سیاست واحدی را در این خصوص انتخاب کنیم و نتیجه‌اش را مشاهده می‌کنید. قاعدتا نتیجه این سیاست‌های مختلف این شد که افرادی زیادی نه تنها صاحب مسکن نشوند بلکه نا امیدتر شده‌اند. اگر قرار است که کاری در این زمینه انجام شود باید در بستر درست صورت گیرد. از طریق اصولی به مردم اطلاع رسانی شود نه اینکه فضا را تهییج کنند.
باید به مقدار کافی مطالعه شود و پیوست‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، فنی و … به درستی صورت گیرد. این مطالعات باعث می‌شود که بدانیم در این بافت‌ها چیدمان مدرسه، مسجد، درمانگاه و … در کجا باشد. نه اینکه بعد از ساخت به فکر این مسائل باشیم. این‌ها از ما به عنوان کشوری که سابقه مدنیت سولانی دارد بعید است. قرار است شهری بسازیم که مردم در این شهر به آرامش برسند. نه اینکه شهری بسازیم که باز هم ترافیک داشته باشد و پر از چالش باشد. از همان ابتدا باید به همه مسائل فکر کنیم تا سرمایه مالی از دست نرود.
صنعت ساختمان مانند لوکوموتیوی است که بسیاری از کسب‌وکارها و خدمات را به دنبال خود حرکت می‌دهد. از طراحی و مهندسی شروع می‌شود تا نگهداری و بیمه به عنوان خدمات. قرار است که در این ۴ سال، ۴ میلیون مسکن ساخته شود. پول و منابع زیادی برای این تعداد مسکن تزریق بازار خواهد شد. بخش دیگر نیز به صورت غیر مستقیم به بازار تزریق می‌شود، پول به کارگر و پیمانکار داده می‌شود و این‌ها از بازار جنس تهیه می‌کنند. این مقدار پول که بازار تزریق می‌شود، تورم ایجاد می‌کند. این تورم غیر قابل اجتناب بوده و نکته مهم این است که این تورم را با افزایش قدرت خرید مردم، جبران کنیم. قبلا مردم با درآمدشان توان خرید چند متر زمین داشتند، الان چند متر می‌توانند؟
در اقتصاد باید به این سوال مهم پاسخ داده شود، کاری که می‌خواهیم انجام دهیم به چه قیمت. در این طرح مسکن باید از خودمان بپرسیم که به چه قیمت. ما این حجم از اعتبار را به بازار تزریق می‌کنیم در عوض رضایت عمومی مردم، صاحب مسکن شدن تعدادی از مردم و پویا شدن صنایع وابسته را به دست می‌آوریم. اگر همین الان ترمز ساخت مسکن کشیده شود تا دو ماه دیگر تمامی صنایع وابسته از بین خواهند رفت.
ظرفیت صنعت کاشی در ایران بیش از ظرفیت کشور است. ما در مقاطعی در برخی از حوزه‌ها بدون مطالعات و خیلی بخشنده گونه مجوزهایی صادر کرده‌ایم. با این حال واحدهای کوچکی شکل گرفته‌اند که نمی‌توانند در عرصه بین المللی به خوبی بازاریابی کنند. از طرفی تیم‌سازی را نیز یاد نگرفته‌اند که با یکدیگر صادرات انجام دهند. تحریم‌ها نیز اجازه صادرات نمی‌دهد و دست تولیدکننده‌ها را بسته است. به عنوان مثال قطر که میزبان جام جهانی است برای ساختن ورزشگاه‌هایش به تجهیزات، مواد و مصالح زیادی نیاز دارد. چه میزان از مصارف این کشور را ما تامین کرده‌ایم؟ در سوریه و عراق که بازسازی صورت می‌گیرد و نیاز به مصالح دارد چطور؟ چند شرکت ایرانی می‌شناسید که در سطح منطقه پروژه بگیرد؟
از طرف دیگر شرکت‌ها پروژه می‌سازنند اما دستمزدشان را دریافت نمی‌کنند. در واقع ما با دست خودمان این شرکت‌ها را ترسانده‌ایم. دولت باید تضمین دهد تا اعتماد شرکت‌ها را به دست آورد تا آن‌ها جلو بیایند. در غیر این صورت پروژه‌ها به دست آقازاده‌ها می‌رسد.
دکتر مرتضوی مدیر اندیشگاه عمران‌بان
نحوه مطالبه‌گری مردم کمک می‌کند تا حرکت‌ها متخصصانه جلو برود. وقتی از یک میلیون مسکن می‌گوییم در واقع حرف از پنج شهر متوسط است. یکی از مطالبه‌گری‌ها باید این باشد که جانمایی این تعداد از مسکن کجاست. مطالبه‌گری بعدی اینکه برنامه زمان‌بندی و ظرفیت کشور به چگونه است.
به نظرم بهتر است به جای مطالبه‌گری که تا الان چه تعداد مسکن ساخته شده است. به دولت ۱۳ام یکسال زمان دهیم تا در این مورد فکر کنند.
مهندس آرمان خالقی عضو هیات مدیره و قائم مقام دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت
نهادهای حاکمیتی مثل مجلس و دولت قائل به مشارکت و همکاری با بخش‌های دیگر و به خصوص بخش‌های خصوصی نیستند. در قانون نیز آمده که قبل از تصمیم در حوزه‌ای باید با بخش خصوصی مشورت شود. همین قانون جهش و اصلاح مسکن تصویب شد قبل از اینکه مشورتی در این خصوص صورت بگیرد. اگر قرار است که در حوزه مسکن، مشارکت مردمی جلب شود دولت نباید به تنهایی تصمیم‌گیرنده باشد و خودش مسکن بسازد. دولت قرار است که در کشور سیاست‌گذار و ناظر باشد و نه بیشتر. دولت هنوز فکر می‌کند که باید خودش تصمیم بگیرد و خودش اجرا بکند. تمامی رشوه‌هایی که صورت می‌گیرید به خاطر همین ورود دولت است.
وقتی ساختمان را می‌سازیم که تا سال‌ها بماند باید شناسنامه‌ای داشته باشد. تا امروز تعداد زیادی ساختمان ساخته شده، چه تعداد از این ساختمان‌ها نقشه دارد که زمان تعمیرات از نقشه استفاده شود. باید در شناسنامه گفته شود که در این ساختمان از چه مصالحی استفاده شده و چقدر گارانتی دارد. تمامی این موراد مسکن را بی هویت می‌کند.
اگر شما برای فرزندتان تصمیمی بدون اطلاعش بگیرد، فرزندتان آن تصمیم را مال خودش نمی‌داند. چه برسد به این قانون مهمی که دولت به تنهایی می‌گیرد و کسی پیگیری نخواهد کرد و شکست خواهد خورد.
تجربه مسکن مهر را اگر تجربه موفقی ندانیم، تجربه خوبی بود. ای کاش دو دولت قبلی این طرح را ادامه می‌دادند. دولت باید خودش را به عنوان یک شخص حقوقی ببیند. درست است که رئیس‌جمهور قبلی قول داده اما باید دولت جدید آن قول را به سرانجام برساند. مسکن مهر تجربه خوبی به ما داد تا تصمیم احساسی و غیر علمی نگیریم.
خوشبختانه در این قانون ذی‌نفع‌ها مشخص شده‌اند. وزارت نیرو و وزارت راه باید زیرساخت‌های لازم را تامین کنند.
دکتر مرتضی بسطامی عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله
اولین تجربه من از مسکن مهر، زلزله اهرـورزقان بود. بعد از زلزله من به آن منطقه رفتم و در اولین اقدام از مسکن مهر بازدید کردم. چند ساعت بعد از بازدید من در تلویزیون گفته شد که مسکن مهر این منطقه هیچ آسیبی ندیده که دروغی بزرگ بود. من در بازدیدم از ۲۷۳ واحد مسکن مهر، یک واحد سالم ندیدم. خوشبختانه که این ساختمان‌ها را به مردم تحویل نداده بودند.
زلزله شمال بجنورد یکی از تلخ‌ترین تجربه‌های من بود. در این منطقه ۷۵۰۰ واحد مسکن مهر وجود داشت که از این تعداد ۳۹۶۰ واحد آسیب دیده بود. متاسفانه در این ساختمان‌ها مردم ساکن بودند.
اینکه گفته می‌شود مردم با ۵ میلیون تومان صاحب مسکن می‌شوند را از جنبه‌هایی تایید می‌کنم. البته باید خانه‌های سالم به مردم تحویل دهیم. به طور مثال در یکی از ساختمان‌های مسکن‌مهر زمانی که خانمی شیشه را تمیز می‌کند، شیشه به پایین پرت می‌شود. در ابتدا باید بدانیم که چیزی که به مردم تحویل داده‌ایم توهین به شعورشان است یا خیر.
زلزله سرپل‌ذهاب نمونه خوبی بود. تمامی بلوک‌های مسکن مهر آسیب جدی دیده بود اما ما به مردم دروغ گفتیم. تمامی ساختمان‌ها را کندند تا به ستون‌های فلزی رسیدند و مقاوم سازی کردند. همین مقاوم سازی چندین برابر ساختن یک مسکن نوساز هزینه به همراه داشت.
موضوع بعدی زمین است. بعد از جنگ جهانی دوم تمامی کشورها در مناطق بیرون از شهر بلوک‌هایی را ساختند به جز انگلستان. کشور انگلیس ساخت و ساز مسکن‌ها را در خود شهر لندن انجام داد تا یکپارچگی بین مردم شکل بگیرد. سایر کشورها که بیرون از شهر مسکن ساخته بودند دچار بحران‌های اجتماعی شدند. در حال حاضر باز هم دولت به دنبال ساخت و ساز در اطراف شهرها است.
بی انصافی به تمامی مسکن مهرها نکنیم. مسکن مهرهایی نیز توسط بعضی از شرکت‌ها ساخته شده که به شدت کیفیت خوبی دارند.
ما قبل از انقلاب تجربه خوبی در صنعتی سازی در حوزه ساختمان داشتیم. من در شهرهای مختلف مانند تبریز، تهران و … دیده‌ام که کشورهای مختلف با تکنولوژی‌های خودشان ساختمان‌های با کیفیتی ساخته‌اند. منظور از صنعتی سازی همان ساختمان‌های پیش‌ساخته است. واقعیت امر این است که ما خودمان موفق نبوده‌ایم. نمونه‌های پیش‌ساخته در مقابل زلزله مشکلاتی دارند. نمونه‌اش ارمنستان که بیشتر ساختمان‌هایش پیش‌ساخته است در زلزله اخیر آسیب جدی دید. موضوع مهم بعدی در ساختمان‌های پیش‌ساخته هزینه حمل و نقل بالایش است.
با جرات می‌توان گفت که صنعت ساختمان سازی ما در حد اوایل قرن بیستم و اواخر قرن نوزدهم است. یکی از مشکلات ما در ساختمان‌ها، سنگینی است. اگر صنعتی سازی حوزه ساختمان با سبک شدن همراه باشد عالی خواهد بود. هنوز هم در کارخانه‌های ما از بتن‌‌های سنگین استفاده می‌شود. چین برای ساختمان‌های پیش‌ساخته خود از پرینت‌های سه بعدی استفاده می‌کند که باعث سبک شدن ساختمان و اتصال بهتر قطعات می‌شود. جایگاه ما در حوزه مسکن، جایگاه بدی نیست.
موضوع مهم کنترل کیفیت در تیراژ بالا است. شرکت‌های داخلی ما برج میلاد، سدهای مختلف، نیروگاه‌ها و… را ساخته‌اند که ابعاد فنی قابل توجه‌ای دارند. موضوع دیگر اینکه شرکتی که ساختمان می‌سازد، دست چندم است. دست چندم به این معنا که چندین شرکت واسطه وجود دارد که هر کدام پورسانت خود را برمی‌دارند. در آخر پیمانکار نیز برای دریافت سود بیشتر کیفیت کار را پایین می‌آورد. همان شرکتی که مسکن مهر ضعیف تحویل داده، نمونه کار عالی در منطقه یک تهران دارد. اگر ما فساد و رانت را از بین ببریم خیلی از مسائل حل خواهند شد.
ما باید مسائل و مشکلات مختلف دنیا را آسیب‌شناسی کنیم. به عنوان مثال دولت ژاپن بعد از یکی از زلزله‌هایش، برج‌ها و ساختمان‌هایی را ساخت که با استقبال مردم مواجه نشد. ترکیه نیز در زلزله‌های سابقش آسیب‌های جدی می‌دید اما در زلزله اخیر آسیب به شدت کمتری را متوجه شد. ما باید از این تجارب استفاده کنیم.
مهندس آرمان خالقی عضو هیات مدیره و قائم مقام دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت
در رابطه با ساختمان‌هایی که در آینده خواهیم ساخت من با آقای دکتر موافقم. ساختمان خوب مصالح خوب می‌خواهد. آدم کاربلد می‌خواهد که از این مصالح استفاده کند. قاعدتا کارفرمای خوبی نیز می‌خواهد، دولت کارفرمای خوبی نیست. مردم و کارفرما‌ها باید راغب به استفاده از دیوارهای پیش ساخته شوند. نمونه دیوار پیش‌ساخته، ساختمان‌های اکباتان که قبل از انقلاب با دیوارهای پیش‌ساخته شکل گرفته است. دولت نیز برای صنعتی سازی باید مشوق‌هایی ایجاد کند.
دکتر مرتضی بسطامی عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله
پیشنهاد من برای مسکن، ایجاد یک نظام فنی مختص به مسکن است.
