خانه » تنظیم‌گری هوشمند؛ رویکرد تسهیل و توسعه

تنظیم‌گری هوشمند؛ رویکرد تسهیل و توسعه

یکی از موضوعات اساسی و مورد غفلت واقع شده در کشور ایران، رگولاتوری یا تنظیم‌گری حوزه‌هایی نوظهور همچون فین‌تک، هلث‌تک و رگ‌تک بوده است. سرعت رشد و تحول پدیده‌های نوظهور بسیار بیش‌تر از سرعت تطبیق و یادگیری تنظیم‌گرها است و تنظیم‌گرها از شناخت این  پدیده‌ها عقب می‌مانند. در‌نتیجه اتخاذ رویکرد تنظیم‌گری مناسب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به‌طور کلی تنظیم‌گرها در مواجهه با پدیده‌های نوظهور یکی از سه رفتار رهاسازی کامل، ممنوعیت کامل و تسهیل‌گری نوآوری را از خود بروز می‌دهند. طبق دسته‌بندی مدون و تعریف روش‌شناسی تنظیم‌گری بعضی از کشورها به هنگام مواجهه با پدیده‌های نوظهور رویکرد wait and see را اتخاذ می‌کنند و تا زمان تصمیم‌گیری نهائی صرفاً به مشاهده‌ی پدیده می‌پردازند. برخی دیگر به اتخاذ رویکرد test and learn می‌پردازند که مبتنی بر این رویکرد، مجوز موردی از سوی دولت یا تنظیم‌گر برای فعالیت مشخص به کسب‌و‌کار اعطا می‌شود. به عنوان مثال در کشور کنیا افراد زیادی که به خدمات بانکی دسترسی نداشتند با استفاده از یک اپراتور تلفن همراه  و خدمات مبتنی بر آن به عنوان حساب بانکی استفاده می‌کردند. رویکرد تسهیلگران نوآوری نیز به نوبه خود شاخه‌های متعددی دارد. یکی از این شاخه‌ها مراکز نوآوری است که در آن رگولاتورها نیازهای خود را ارائه کرده و کسب‌و‌کارها بر اساس این نیازها خدمات خود را طراحی و ارائه می‌کنند. در رویکرد اصلاح قوانین و مقررات، دولت قبل از اینکه مسائل موجود منجر به بروز مشکل شود، به تجدید نظر در قوانین و مقررات مرتبط می‌پردازد.

زمانی‌که قوانین و مقررات برای کسب‌و‌کار‌های نوآور مبتنی بر بستر فضای مجازی وجود نداشته یا قوانین موجود مانع از انجام یا توسعه فعالیت‌های آن شود، سندباکس رگولاتوری یا محیط‌آزمون تنظیم‌گری وارد عمل می‌شود. یکی از شروط پایه و ضروری در این رویکرد این است که کسب وکارها با قوانین مبارزه با پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم در تعارض نباشد. در صورت تأیید اولیه مدل تجاری کسب و کار نوآورانه، فرآیند رسیدگی به فعالیت‌های آن در محیط آزمون آغاز می‌شود، به این ترتیب که کسب‌و‌کار طی مدت زمان معین، با تعداد کاربر و حجم گردش مالی تعیین شده و محدود مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. طی این مدت به عنوان مثال شش ماه الی یک سال مشخص می‌شود که چه چالش‌هایی برای زیست‌بوم نوآوری ایجاد خواهد ‌شد. مدت زمان حضور در محیط آزمون نیز در صورت نیاز قابل تمدید است. در صورتی که نتایج حاصل از آزمون با نتایج مورد انتظار مطابقت نسبی داشته باشد، مدل تجاری کسب‌ ‌وکار نوآورانه خروج موفقی از سندباکس رگولاتوری خواهد داشت. یکی از مزیت‌های چارچوب سندباکس رگولاتوری برای کسب‌و‌کارهای نوآورانه این است که می‌توانند ارتباط موثر و مداوم با تنظیم‌گرها برقرار کنند. ارتباطی که در حالت معمول و رویکردهای دیگر وجود ندارد.

مزیت دیگر حضور در محیط آزمون تنظیم‌گری یا سندباکس رگولاتوری، دریافت موافقت‌نامه‌ چشم‌پوشی در طول مدت زمان آزمون است. این موافقت‌نامه سبب می‌شود در صورت وجود قوانین معارض با فعالیت کسب‌وکار از اعمال برخی از آن‌ها چشم‌پوشی شود. مزیت دیگر دریافت دسترسی‌های خاص از جمله APIها است. از سویی دیگر مهم‌ترین مزیت سندباکس رگولاتوری برای تنظیم‌گرها این است که با نوآوری فناورانه آشنایی کامل پیدا کرده و سیاست‌های حمایتی خود را در قالب چارچوب سندباکس رگولاتوری ارائه دهند. تاریخچه شکل‌گیری سندباکس رگولاتوری از بریتانیا آغاز شده و تاکنون بیش از ۸۰ سندباکس در جهان راه‌اندازی شده‌اند که پس از راه‌اندازی سندباکس رگولاتوری در کشور ایران در قالب کارگروه مدیریت یکپارچه و هماهنگی محیط‌های آزمون تنظیم‌گری از تجربیات کشورهایی چون اتریش و مالزی استفاده شده است. همچنین درراستای بهینه‌سازی فرآیندهای آزمون در محیط‌آزمون ایران طرحی پژوهشی در مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور با عنوان کاربست سندباکس رگولاتوری، الگوی نوین در سیاست‌گذاری کسب‌و‌کارهای نوپدید به انجام رسید که  مبتنی بر همین طرح  کتابی با عنوان تنظیم‌گری هوشمند با تمرکز بر محیط‌های آزمون تنظیم‌گری و مقاله‌ای با موضوع بازشناسی الزامات موفقیت و چالش‌های محیط آزمون تنظیم‌گری فین‌تک در ایران تدوین شده است. به واسطه‌ی پیگیری‌های انجام شده از سوی شورای عالی فضای مجازی در جلسه ۸۸ کمیسیون عالی تنظیم مقررات که در سال ۹۸ برگزار شد، تشکیل محیط آزمون تنظیم‌گری در ایران به تصویب رسید و مقرر شد که دبیرخانه آن در محل وزارت امور اقتصادی و دارایی باشد. پس از ابلاغ این مصوبه، کارگروه مدیریت یکپارچه و هماهنگی محیط‌های آزمون متشکل از ۱۴ نماینده از وزارت‌خانه‌ها و دستگاه‌های دولتی مرتبط و بخش خصوصی شامل وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت صمت، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، مرکز همکاری‌های تحول‌و‌پیشرفت ریاست جمهوری، سازمان بورس و اوراق بهادار، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران،  پلیس فتا، دادستانی کل کشور، سازمان نظام صنفی رایانه‌ای و اتحادیه کسب‌و‌کارهای فضای مجازی تشکیل شد. در این بین درگاه واحد ایران‌تما به عنوان پایگاه برخط این کارگروه شامل بخش‌هایی چون اخبار سندباکس‌های جهان، روندهای رگولاتوری، فرم پرسش‌نامه برای متقاضیان ورود به سندباکس، بارگزاری طرح کسب‌و‌کارها و فایل‌های ضمیمه برای ارجاع به تنظیم‌گر بخشی مربوطه نیز راه‌اندازی شد. در این کارگروه تاکنون ۳۰ جلسه تشکیل شده است که دو نهاد سازمان بورس و اوراق بهادار و بانک مرکزی ایران مجوز تنظیم‌گری بخشی را از این کارگروه دریافت کرده‌اند.